Kryzys w branży kinematograficznej. Raport PISF

Stypendia dla twórców będących w trudnej sytuacji materialnej, zmiany w ustawie o kinematografii i w ustawie o finansowym wspieraniu produkcji audiowizualnej, liczne poprawki zgłoszone do Programów Operacyjnych PISF oraz szereg inicjatyw realizowanych przez zespoły robocze - to wybrane efekty prac zespołu ds. kryzysu w branży kinematograficznej, które przedstawił stojący na jego czele Dyrektor Polskiego Instytutu Sztuki Filmowej Radosław Śmigulski.

W oficjalnym komunikacie nadesłanym przez Polski Instytut Sztuki Filmowej przeczytać można:

Szanowni Państwo,

Epidemia koronawirusa odcisnęła szczególnie bolesne piętno na branży filmowej. Zamknięcie kin było początkiem bezprecedensowego paraliżu sektora filmowego, którego skutków nie jesteśmy w stanie do końca przewidzieć. Instytut podjął natychmiastowe działania naprawcze, których zaczynem było powołanie zespołu zadaniowego do spraw kryzysu w branży kinematograficznej. Moje zaproszenie do współpracy w ramach zespołu przyjęli wybitni eksperci, przedstawiciele wszystkich filarów polskiego sektora filmowego: producenci, reżyserzy, dystrybutorzy, przedstawiciele kin, festiwali filmowych, niezależni eksperci oraz pracownicy PISF.

Zadaniem zespołu jest opracowanie rozwiązań ratunkowych dla branży filmowej w obliczu zaistniałej sytuacji gospodarczej. Podczas cotygodniowych spotkań pełnego składu zespołu, w drodze dyskusji i wymiany doświadczeń, wytyczane są kierunki działań, a następnie szeroko omawiane uwarunkowania ich wdrożenia. W celu optymalizacji pracy, członkowie zespołu spotykają się w ciągu tygodnia w zespołach roboczych (komisjach), do których zostali przypisani zgodnie z posiadanymi kompetencjami. Komisje pracują m.in. nad zagadnieniami dystrybucji w warunkach zamknięcia kin, utrzymania płynności finansowej, płynnego i bezkolizyjnego wznowienia przerwanych produkcji, restartu kin i ich funkcjonowania w warunkach społecznej obawy o powrót epidemii. 

Stypendia dla twórców filmowych

W wyniku prac zespołu ds. kryzysu w kinematografii Polski Instytut Sztuki Filmowej, we współpracy ze Stowarzyszeniem Filmowców Polskich, Polską Akademią Filmową, Gildią Reżyserów Polskich i Stowarzyszeniem Twórców dla Rzeczpospolitej, utworzył Program wsparcia zawodów filmowych. W ramach programu o stypendia mogą starać się przedstawiciele wszystkich zawodów filmowych, którzy z powodu pandemii COVID-19 znaleźli się w trudnej sytuacji materialnej.

Kwota stypendium wynosi 2400 zł brutto, a o wsparcie ubiegać się można raz na kwartał. Stypendium można otrzymać maksymalnie trzykrotnie. W składzie komisji przyznającej stypendium znaleźli się przedstawiciele najważniejszych organizacji branży filmowej w Polsce: Łukasz Ronduda – rekomendowany przez Gildię Reżyserów Polskich, Robert Kaczmarek – reprezentujący Stowarzyszenie Twórców dla Rzeczpospolitej, Ilona Łepkowska – reprezentująca Polską Akademią Filmową oraz Małgorzata Szczepkowska-Kalemba – reprezentująca Polski Instytut Sztuki Filmowej.

Zmiany legislacyjne

Natychmiastowe działania podjęte przed PISF zaraz po pierwszym spotkaniu zespołu zaowocowały adekwatnymi do potrzeb sytuacji zmianami legislacyjnymi. W ustawie o kinematografii dokonano zmiany definicji filmu. Zgodnie z obecną wykładnią filmem jest również utwór, który z powodu okoliczności niezawinionych nie został wyświetlony w kinie. To pozwala Instytutowi dofinansowywać filmy, które w pierwszej kolejności trafią na platformy VOD i PPV. W ten sposób PISF daje szanse producentom na zdyskontowanie ich produkcji tam, gdzie na dzień dzisiejszy jest to możliwe. Działanie to, stojące nieco w sprzeczności z tradycją Instytutu jest wyrazem pragmatycznego kompromisu pomiędzy modelem dotychczasowym a obecną rzeczywistością rynkową.

W wyniku prac zespołu, na wniosek PISF, dokonano zmiany także w ustawie o finansowym wspieraniu produkcji audiowizualnej. Umożliwiono złożenie wniosku o przyznanie wsparcia finansowego nie wcześniej niż 12 miesięcy przed rozpoczęciem prac, które mają być objęte wsparciem finansowym i nie później niż przed rozpoczęciem tych prac. Tym samym zniesiono mało praktyczny wymóg aplikowania o przyznanie wsparcia m.in. na dwa miesiące przed rozpoczęciem produkcji.

Poniżej zestawienie zmian już dokonanych w poszczególnych aktach prawnych:

Zmiany w ustawie o kinematografii:

1)          Zmiana definicji filmu - filmem jest również utwór, który z powodu okoliczności niezawinionych nie został wyświetlony w kinie.

2)          Dodanie ust. 3a do art. 19 ustawy o kinematografii, umożliwiającego nieskładanie do PISF przez podmiot prowadzący kino raportu określającego dzienne dane o liczbie widzów, liczbie sprzedanych biletów i zaakceptowanych znakach legitymacyjnych oraz przychodach z tytułu sprzedaży biletów w odniesieniu do każdego filmu wyświetlanego w danym dniu oraz miesięczne dane o przychodach z tytułu wyświetlania filmów i reklam w kinie, o ile wszystkie dane wynoszą 0.

Zmiany dokonane w ustawie o finansowym wspieraniu produkcji audiowizualnej:

1)          Umożliwienie złożenia wniosku o przyznanie wsparcia finansowego nie wcześniej niż 12 miesięcy przed rozpoczęciem prac, które mają być objęte wsparciem finansowym, i nie później niż przed rozpoczęciem tych prac. Wnioskodawca jest zobowiązany rozpocząć prace objęte wsparciem finansowym w terminie nie później niż 12 miesięcy od dnia złożenia wniosku.

2)          W przypadku gdy wnioskodawca z uzasadnionych przyczyn nie może przedstawić umowy o świadczeniu usług na rzecz produkcji audiowizualnej lub synopsisu i scenariusza utworu audiowizualnego, potwierdzenia nabycia praw do scenariusza lub podstawy literackiej utworu audiowizualnego, Dyrektor Instytutu może podjąć decyzję o przedłożeniu Instytutowi innych dokumentów, na podstawie których będzie możliwe rozpatrzenie wniosku.

3)          Wydłużenie terminu na przedstawienie modyfikacji kosztorysu załączonego do wniosku do 60 dni.

4)          Wydłużenie zawarcia umowy o wsparcie finansowe na wniosek wnioskodawcy do 3 miesięcy.

Zmiany, wypracowane w ramach zespołu ds. kryzysu, zgłoszone przez PISF do Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego:

1)          Wprowadzenie do ustawy o kinematografii obciążenia daniną publiczną podmiotu dostarczającego audiowizualną usługę medialną na żądanie w wysokości 1,5% przychodu uzyskanego z opłat za dostęp do udostępnianych publicznie audiowizualnych usług medialnych na żądanie lub przychodu uzyskanego z tytułu emisji przekazów handlowych, jeśli ten przychód w danym okresie rozliczeniowym jest wyższy.

2)          Wprowadzenie do przepisów rozporządzenia Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w sprawie udzielania przez Polski Instytut Sztuki Filmowej dofinansowania przedsięwzięć z zakresu kinematografii z dnia 27 października 2005 r. możliwości wydłużenia promesy do 3 lat.

Zmiany, które mają zostać zgłoszone do Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego:

1)          Zmiany w art. 24 ust. 2 ustawy o finansowym wspieraniu produkcji audiowizualnej, umożliwiające dokonanie cesji na bank i tym samym poszerzające dostęp producentów do narzędzi finansowych dostępnych na rynku europejskim.

2)          Zmiany w rozporządzeniu do ustawy o finansowym wspieraniu produkcji audiowizualnej:

•           zmniejszenie minimalnego poziomu wydatków na film fabularny o metrażu nie krótszym niż 70 minut z 4 000 000 zł do 1 000 000 zł;

•           zmniejszenie minimalnego poziomu wydatków na film dokumentalny o metrażu nie krótszym niż 40 minut z 300 000 zł do 100 000 zł;

•           zmniejszenie minimalnego poziomu wydatków filmu animowanego o metrażu nie krótszym niż 60 minut z 1 000 000 zł do 100 000 zł.

Przywrócenie płynności finansowej. Kredyty dla firm

Filarem odbudowy branży filmowej, wspólnym dla wszystkich gałęzi tego przemysłu jest przywrócenie płynności finansowej. W ramach prac zespołu kryzysowego opracowano założenia niskooprocentowanych kredytów obrotowych, które pozwolą uniknąć zatorów płatniczych. Zakładają one uproszczoną procedurę pozyskania kredytu, złagodzenie warunków osiągnięcia zdolności kredytowej,  preferencyjne oprocentowanie i opłaty, szybkość uwolnienia środków. Kredyty pozwolą przetrwać wielu firmom najgorszy okres, w którym konieczności regulowania stałych zobowiązań towarzyszy brak przychodów, dotyczy to w szczególności kin.

Firmom producenckim potrzebne są kredyty, które pozwolą w pierwszej kolejności wznowić przerwane produkcje i pokryć dodatkowe koszty wynikające z „dublowania” się wielu wydatków. Dzięki wsparciu Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, w Polskim Instytucie Sztuki Filmowej rozpoczęły się prace nad preferencyjnym kredytem dla branży filmowej, którego gwarantem finansowym będzie Bank Gospodarstwa Krajowego. Wsparciem mają zostać objęte wszystkie firmy z sektora przemysłu audiowizualnego.

Przygotowanie ubezpieczeń ryzyka zwiększonych kosztów produkcji audiowizualnej

Jak wynika z aktualizowanego na bieżąco raportu PISF o przerwanych z powodu pandemii pracach nad projektami audiowizualnymi, dotychczas przerwano produkcję ponad 160 filmów i seriali.

Aby możliwe było jak najszybsze ukończenie tych produkcji, kiedy to tylko będzie możliwe, a także rozpoczęcie następnych, w tym wykonania usług zagranicznych pozyskanych dzięki działaniu systemu zachęt finansowych, konieczne jest zmniejszenie poczucia zagrożenia i lęku producentów oraz ich partnerów finansowych przed powtórzeniem obecnej sytuacji. Jedynym rozwiązaniem jest ubezpieczenie takiego ryzyka z udziałem Państwa. W przeciwnym razie produkcje krajowe nie ruszą przed upływem co najmniej kilku miesięcy, a usługi zagraniczne przez znacznie dłuższy okres. Takie ubezpieczenia mogłyby również retroaktywnie pokryć przyszłe dodatkowe koszty zatrzymanych produkcji.

Dzięki potwierdzeniu przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego zainteresowania  Państwa tym problemem, zespół roboczy przygotowuje wystąpienie do Polskiej Izby Ubezpieczeń, by - wspólnie ze środowiskiem filmowym i PISF - pomogła wypracować odpowiedni model w czasie nie dłuższym niż 3 miesiące. Kolejnym krokiem będzie wystąpienie do Ministra o akceptację i wprowadzenie w życie odpowiednich uregulowań.

Zmiany w Programach Operacyjnych

Kolejnym rozwiązaniem wspomagającym płynność finansową są liczne zmiany wprowadzone przez  PISF w Programach Operacyjnych na 2020 r., które zostały przedłożone do zatwierdzenia Radzie Instytutu. Istotne znaczenie ma tutaj zmiana wysokości rat dotacji wypłacanej przez Instytut. W przypadku dofinansowania na rozwój projektu Instytut podjął decyzje o rozbiciu dotacji na dwie raty, z czego pierwsza, wypłacana z góry, transza wynosi 90% całej kwoty dotacji, a w przypadku dotacji na produkcję filmową 80% kwoty dotacji będzie wypłacane w pierwszej transzy.

Instytut realizując wnioski z prac zespołu ds. kryzysu, wdrożył szereg rozwiązań w Programach Operacyjnych, wspierających branże w okresie epidemii i okresie, który nastąpi bezpośrednio po jej zakończeniu.

Elementem tej strategii jest zniesienie w Programach Operacyjnych ograniczenia liczby wniosków składanych w jednej sesji i prowadzonych przez jednego producenta w priorytecie Rozwój projektu oraz Dewelopment scenariuszowy. Zniesione zostało też ograniczenie możliwości aplikowania dla reżysera, który nie ukończył pracy nad wcześniej dofinansowanym filmem. Zwiększono o dodatkowe 6 mln zł alokacje związane z priorytetami  dofinansowującymi rozwój projektu oraz etap prac scenariuszowych. Taka decyzja wynika z przyjętej strategii Instytutu, która zakłada zwiększenie liczby rozwijanych projektów filmowych, zgodnie z panującymi realiami domowego odosobnienia.

PISF dokonał też korzystnej dla producentów zmiany w zasadach obliczania kosztów ogólnych – ich 7-procentowy narzut może być liczony od podstawy będącej sumą kosztów bezpośrednich oraz wszystkich wkładów rzeczowych.

Racjonalna decyzja dotycząca zmiany definicji filmu trudnego („film, którego treść i forma mają charakter artystycznie ambitny i który ma ograniczone walory komercyjne lub którego produkcja jest utrudniona z przyczyn zewnętrznych, niezależnych od producenta”)  poparta jest równoczesną decyzją o ułatwieniu wszystkim wnioskodawcom możliwości przekwalifikowania filmów na film trudny, tak by w większym stopniu możliwe było  finansowanie ze środków publicznych.

Indywidualnego podejścia wymaga zagadnienie zwiększenia udzielonej dotacji w przypadku strat lub utraty rynkowego finansowania dla produkcji wspartych przez PISF. W celu rzetelnego szacowania strat wynikających z wprowadzenia stanu epidemii w ramach pracy zespołu zadaniowego opracowane zostało wystandaryzowane narzędzie do ich obliczania. PISF przychyla się również do wniosku członków grupy aby zwyżek z tego tytułu udzielać post factum, po udokumentowaniu kosztów. Specjalnymi zarządzeniami dyrektora PISF została wydana automatyczna zgoda na zmianę terminów  umownych.

Ze względu na ograniczenie dystrybucji kinowej  z Programów Operacyjnych usunięto wymóg składania listu intencyjnego od dystrybutora kinowego oraz dopuszczono VOD jako pierwsze pole eksploatacji tam, gdzie dotychczas był wymóg eksploatacji kinowej. 

W Programach Operacyjnych Upowszechnianie kultury filmowej i Edukacja filmowa przywrócono  kosztorysy sprzed roku, w których jako koszty kwalifikowane uznawane są koszty osobowe, wynagrodzenia koordynatorów, zakwaterowanie i transport gości oraz catering. Wychodząc naprzeciw oczekiwaniom organizatorów festiwali oraz ich wiernej publiczności umożliwiono organizowanie festiwali online poprzez dodanie pozycji w kosztorysie: „obsługa festiwalu online”. Możliwość realizacji projektów edukacyjnych online uwzględniono też w kosztorysach wszystkich priorytetów w PO Edukacja filmowa.

W Programie Operacyjnym Promocja polskiego filmu za granicą, w priorytetach Promocja polskiego filmu za granicą i Dystrybucja polskiego filmu za granicą, usunięty został wymóg, dotyczący tego, że minimalny 10-procentowy wkład własny beneficjenta nie może pochodzić z wolontariatu lub umów barterowych (obecnie minimalny wkład własny powinien wynosić minimum 10%, tak było dawniej). Wprowadzono także możliwość przedłużenia ważności decyzji o dofinansowaniu o 6 miesięcy we wszystkich priorytetach Programu Operacyjnego Promocja polskiego filmu za granicą. W priorytecie Dystrybucja polskiego filmu za granicą dodano możliwość uwzględnienia kosztów na dystrybucję inną niż kinowa.

Kampania „Powrót do kina”

W ramach pracy nad restartem kin opracowano wstępne założenia kampanii pod roboczym tytułem „Powrót do kina”, którą PISF wesprze finansowo. Jednym z kierunków działań jest także propagowanie wiedzy i dobrych praktyk związanych ze standardami bezpieczeństwa, m.in. wzmożona kontrola wszystkich pracowników kin przychodzących do pracy (pomiar temperatury, wielokrotna dezynfekcja toalet, poręczy, klamek, zabiegi zamgławiania, ozonowania sal, zachęcanie widzów do kupna biletu online).

Członkom zespołu udało się porozumieć z władzami niektórych miast i uzyskać zapewnienie o ich wsparciu przy przywracaniu wydanych przed epidemią pozwoleń na zdjęcia. PISF będzie aktywnie  koordynował wznawianie produkcji filmowych, tak by uniknąć zatoru w dostępie do ekip filmowych i lokacji.

Kalendarium festiwali i premier filmowych

Na stronie internetowej PISF dostępne jest już kalendarium festiwali filmowych, które ma posłużyć lepszej koordynacji tych przedsięwzięć po restarcie rynku. Z kolei na stronie boxoffice.gov.pl PISF uruchomi wkrótce dodatkową rubrykę w opisie składającym się na identyfikator filmowy. Dystrybutorzy mają możliwość wpisywania tam planowanej daty premiery po restarcie kin. Ma to pomóc w uniknięciu nagromadzenia premier filmowych w jednym czasie i kanibalizacji treści filmowych poprzez nadpodaż tytułów.

Ponadto PISF oraz zespół kryzysowy nieustannie prowadzi monitoring rynku wewnętrznego oraz korzysta z najlepszych praktyk zagranicznych. Przed nami jeszcze dużo pracy, ale dziś widać jak potrzebne było wspólne działanie bez względu na to, co różni nas na co dzień. Praca zespołu przebiega zgodnie i oparta jest na zrozumieniu i szacunku. Udało się uniknąć egoizmów poszczególnych sektorów, za co wszystkim uczestnikom serdecznie dziękuję. Pamiętajmy, jesteśmy w tym razem!

Radosław Śmigulski

Skład zespołu ds. kryzysu w branży kinematograficznej:

•           Radosław Śmigulski – Dyrektor PISF

•           Jacek Bromski – Prezes Stowarzyszenia Filmowców Polskich, reżyser

•           Dariusz Jabłoński – Prezydent Polskiej Akademii Filmowej, reżyser, producent

•           Andrzej Jakimowski – Przewodniczący Gildii Reżyserów Polskich

•           Alicja Grawon-Jaksik – Prezes Krajowej Izby Producentów Audiowizualnych

•           Robert Kaczmarek – reżyser, producent, Stowarzyszenie Twórców dla Rzeczpospolitej

•           Roman Gutek - organizator festiwalu "Nowe Horyzonty", dystrybutor, producent,

•           Leszek Kopeć – Dyrektor FPFF w Gdyni

•           Urszula Malska - Prezes Zarządu United International Pictures Poland

•           Tomasz Jagiełło - Prezes Zarządu HELIOS S.A.

•           Mariusz Spisz - Prezes Zarządu Multikino Media

•           Joanna Kotłowska - Dyrektor ds. Rozwoju Cineworld Cinemas Polska

•           Marlena Gabryszewska – Prezes Stowarzyszenia Kin Studyjnych

•           Mariusz Łukomski – Prezes Zarządu Monolith Films Sp. z o.o.

•           Anna Limbach-Uryn - Wiceprezes Kino Świat

•           Leszek Bodzak – członek zarządu Polskiej Gildii Producentów

•           Klaudia Śmieja – członek zarządu Polskiej Gildii Producentów

•           Paweł Dutkalski – Dyrektor ds. sprzedaży Warner Bros. Entertainment Polska

•           Małgorzata Szczepkowska-Kalemba - Kierownik Działu Produkcji i Rozwoju Projektów Filmowych PISF

•           Monika Piętas-Kurek – Kierownik Działu Upowszechniania Kultury Filmowej i Promocji PISF

•           Anna Dziedzic – PISF - Polska Komisja Filmowa

•           Marta Galińska – Koordynator Działu Prawnego PISF

•           Małgorzata Gąska - Główna Księgowa PISF

•           Małgorzata Matuszewska – Z-ca Kierownika Działu Produkcji i Rozwoju Projektów Filmowych PISF

•           Justyna Strzelecka – PISF, pełnomocnik ds. projektów specjalnych

•           Tomasz Neubauer – PISF, doradca ds. bezpieczeństwa
[informacja prasowa]