„Obrazy bez autora”. Pod prąd w kinie i sztuce

Reżyser Florian Henckel von Donnersmarck ma na swoim koncie Oscara za bardzo udane „Życie na podsłuchu”, ale późniejszy „romans” z Hollywood wypadł słabo. Po ośmiu latach od „Turysty” z Angeliną Jolie niemiecki twórca powraca do kina i do swojego kraju. Powraca znakomitym filmem „Obrazy bez autora”. Bałem się tych 188 minut, ale ogląda się go z wielkim zainteresowaniem i bez najmniejszego znużenia.

Film „Obrazy bez autora” swoją premierę miał w konkursie festiwalu w Wenecji w 2018 roku, na początku 2019 roku zdobył dość zaskakująco - na pierwszy rzut oka - dwie nominacje do Oscara (dla filmu nieanglojęzycznego oraz za zdjęcia), a później jeszcze wiele innych wyróżnień. To taki film niespodzianka, któremu trudno zaufać (kolejny obraz o artyście, historii Niemiec, nazizmie, a w dodatku ponad trzy godziny w kinie), ale seans wynagradza poświęcony czas z nawiązką. Siła tej filmowej propozycji tkwi w niezwykle ciekawej historii, w umiejętnie budowanej strukturze opowieści, w bardzo nieoczywistym i nieprzewidywalnym kierunku rozwoju tej historii.

Twórcy nie proponują bowiem klasycznej biografii kolejnego artysty godnego naszej uwagi, sięgają głębiej i do mniej oczywistych losów ludzi uwikłanych w sieć powiązań władzy, pasji i miłości. Te trzy elementy pięknie się filmowo komponują, uzupełniają i wzajemnie napędzają. Ta opowieść prawdziwie zaskakuje. Nie spodziewałem się tego po współczesnym niemieckim kinie, które w ostatnich latach głównie rozlicza się ze swoją przeszłością, ale robi to bez większego wyrafinowania. „Obrazy bez autora” wymykają się takim prostym ocenom i idą znacznie dalej.

Pisząc scenariusz Florian Henckel von Donnersmarck oparł się na losach Gerharda Richtera niemieckiego artysty wizualnego. Jak piszą encyklopedie: „jednego z najważniejszych współczesnych niemieckich artystów”, którego prace osiągają dziś zawrotne kwoty na aukcjach. Przygotowując się do filmu reżyser przeprowadził rozmowy z Richterem, ale ostatecznie ten artysta nie chciał być szczególnie mocno kojarzony z tą filmową opowieścią. Jest to bowiem bardzo bolesna wyprawa do przeszłości i po seansie w pełni go rozumiem. W samym filmie wiele z elementów życiorysu Richtera pokrywa się z losami głównego bohatera o imieniu Kurt.

Bo generalnie wszystko się zgadza, ale wszelkie opisy filmu nie oddają sposobu, w jaki przybliżono tych bohaterów, ich życie, losy i świat wartości. Nazistowska przeszłość, wojna, powojenny ład w Europie, ucieczka i kariera na zachodzie, miłość, śmierć, rodzina. Niby klasyka, ale jednak znaleziono do opowiedzenia tej historii swoją własną drogę. Wszystko jest idealnie wymieszane, zrozumiałe i zaskakująco nieoczywiste. To nie jest jeszcze jedna opowieść o sukcesie i triumfie po trudach, jakie stały na drodze bohatera. Historia Kurta to portret artysty poszukującego swojego sposobu na wypowiedź w sztuce, jego zmaganie się ze światem, własnymi słabościami. To też historia wielu innych osób z jego otoczenia, których historie pięknie i mądrze, a czasami przerażająco, wybrzmiewają na ekranie. Można byłoby w bardzo prosty sposób to wszystko w scenariuszu opowiedzieć, ale przewrotność filmu „Obrazy bez autora” polega na tym, że twórcy nie poszli na łatwiznę.

To właśnie w taki sposób powinno się dziś tworzyć filmy o historii i z historią. Unikać prostych rozwiązań, zbaczać z klasycznej drogi, zaskakiwać widzów, budować napięcie i przede wszystkim zainteresować opowieścią. „Obrazy bez autora” to pasjonująca filmowa wyprawa do przeszłości, bez prób rozliczania, bez uprawiania nudnego już niemieckiego kina wstydu. To wszystko tutaj jest, ale nie kuje w oczy, nie rzuca oskarżeń płomiennymi przemowami i wielkimi scenami z setkami statystów. Do przedstawienia tej historii wystarczyła filmowa szczerość i pasja opowiadania. Filmowa lekcja dla twórców polskiego „Kuriera” i innych autorów chcących mierzyć się z przeszłością swoich krajów. [Ocena 8/10]

***

Film obejrzany w ramach 25. Wiosny Filmów. Data ogólnopolskiej kinowej premiery nie jest znana.